میثم رجبی

مردم کُرد با توجه به شرایط جغرافیایی که دارند در پنج کشور ایران، عراق، ترکیه، سوریه و بخشی از  ارمنستان قرار گرفته‌اند و دارای سه شیوه نوشتار هستند: ۱_شیوه نوشتار لاتین که متعلق به کُردهای کرمانج ترکیه و متاثر از شیوه نوشتار کشور ترکیه است.

۲_شیوه نوشتار کردستان عراق که همان شیوه نوشتار عربی_فارسی است که دستخوش تغییراتی در اعراب گذاری شده و چندین واج جدید به آن اضافه شده است.

۳_شیوه نوشتاری کُردهای ایران که قدیمی ترین شیوه نوشتار مردم کُرد می باشد.

کُردها در دروره ساسانیان دارای شیوه نوشتار پهلوی بوده اند و بعد از حمله اعراب و پذیرش دین اسلام شیوه نوشتار عربی در ایران جایگزین نوشتار پهلوی شده است. به همین منظور مردم ایران دارای شیوه نوشتاری شده اند که امروزه شیوه نوشتار فارسی خوانده می شود با اینکه تفاوت خاصی با نوشتار عربی ندارد. همچنین در مکتوبات سده های گذشته از جمله اشعاری که از شاعران کُرد بر جای مانده شیوه نوشتار آنها با نوشتار فارسی تفاوتی ندارد. اما در نهایت با توجه به این که زبان کُردی دارای چندین واج اضافه نسبت به زبان فارسی است. ادبیات مکتوب اقتضا می کند که این واجها حفظ شوند و نشانه هایی برای آنها ایجاد گردد. پس شیوه نوشتار کُردی در ایران به این دلیل دارای کاستی هایی بود و نیاز به اضافه کردن چندین واج داشت که برخی از واج ها در شیوه نوشتار کردستان عراق مشخص شده و برخی دیگر به وسیله نگارنده در کتاب «پایایسم و جریان ادبیات کُردی» تحقق پذیرفته است.

تفاوت دیگر این شیوه نوشتار با شیوه نوشتار کردستان عراق در این است که نزدیکتر به شیوه نوشتار فارسی است و اعراب نوشته نمی شود بلکه گذاشته می شود. با توجه به اینکه مدارس استان های کُردنشین ایران با زبان رسمی کشور (فارسی) آموزش داده می شوند این شیوه نوشتار تلاشی برای حفظ فرهنگ مشترک ایرانی و نیز ارتباط قوی مردم برای نوشتن فرهنگ و زبان خود است. کُردها یک قوم ایرانی هستند و فرهنگ مشترک هزاران ساله آنها نباید با انتخاب یک شیوه نوشتار دچار شکاف شود که نتیجه آن برای نسل های جدید غریبه سازی و عدم ارتباط با پیشینه مشترک تاریخی و فرهنگی خود با دیگر اقوام ایرانی شود. همچنین این شیوه نوشتار پاسخ به این پرسش است که آیا در بین کُردهای ایران زبان قربانی شیوه نوشتار شود یا شیوه نوشتار قربانی زبان؟ آنچه در ایران دیده می شود زبان ک‍ُردی قربانی شیوه نوشتاری شده که در کردستان عراق بوجود آمده و مردم کردنشین ایران نمی توانند با آن ارتباط برقرار نمایند. دلیل اصلی آن هم این است که مدارس با زبان فارسی آموزش داده می‌شوند و وقتی شرایط به این صورت است عاقلانه ترین راه برای حفظ زبان کُردی در ایران استفاده از شیوه نوشتاری است که بیشترین نزدیکی با نوشتار فارسی را داشته باشد تا اکثریت مردم به راحتی بتوانند زبان خود را بنویسند. البته در اینجا ذکر این نکته لازم است که این شیوه نوشتار مخالف دو شیوه نوشتار دیگر نیست و در کنار دو شیوه نوشتار دیگر با احترام به آنها می تواند مورد استفاده قرار بگیرد. مورد دیگر اینکه وقتی شیوه نوشتار کُردی از وحدت خارج شده و در تکثر نوشتاری به سر می‌برد دو شیوه نوشتار با سه شیوه نوشتار تفاوت چندانی در مسئله ایجاد نمی‌کند، تنها حفظ فرهنگ و زبان است که در دنیای تکنولوژیک‌ و پر سرعت امروز اهمیت دارد و اگر فرهنگی راه های کوتاه و آسان را در پیش نگیرد روز به روز در حال از دست دادن خود است که باید به این امر به دور از هر گونه تعصبی نگاه شود.

در شیوه نوشتار بروز شده کُردی ایران(کُردیران) با دو هدف جبران کاستی های آن و در پیش گرفتن روند متعادل که ارتباط با پیشنه نوشتاری و فرهنگی مشترک قطع نشود، دارای واج های زیر می باشد:

آ ا / ب / پ / ت / ج / چ / خ / د / ر / ز / ژ / س / ش / ع / غ / ف / ق / ک / گ / ل / م / ن / و / ه / ی.

(ڕ / ڵ / ۊ / ێ / ڤ / گْ«نقطه ای روی آن» / خْ«نقطه ای روی آن»)

 ــــَـــ ، ــــِـــ ، ــــُـــ

زبان فارسی دارای ۲۹ واج است که به دو دسته مصوت ها و صامت ها تقسیم می شوند مصوت های کوتاه ــــَـــ فتحه، ــــِـــ کسره، ــــُـــ ضمه و مصوت های بلند «آ، وُ، ای» است در کُردی نیز واج ها به دو دسته صدا دار و بی صدا تقسیم می شوند که واج های صدا دار کوتاه فتحه، کسره، ضمه و صدادارهای بلند «آ، وُ، ای- ێ، ۊ، گْ» است. دیگر واج ها در زبان کُردی و فارسی مانند: ب، پ، ت، س، ر و… صامت ها هستند.

واج (ڕ):

واج ڕ در زبان فارسی وجود ندارد و در زبان کُردی بصورت (ڕ) غلیظ تلفظ می شود. این صدای مشدد برای اینکه با (ر) جدا شود از نشانه هفتک (۷) در زیر آن استفاده می شود. مانند: ڕێ، شاڕوُ، ڕۊن

واج (ڤ):

تلفظ واج (ڤ) مانند تلفظ حرف (وی = V) در زبان انگلیسی است. در زبان فارسی این صدا وجود دارد اما از واج (و) برای آن استفاده می شود. در کُردی برای این صدا از ف که داری دو نقطه اضافه است استفاده می شود مانند: ڤی، هڤدە، عڤدل

واج (ڵ):

واج (ڵ) نیز در زبان فارسی وجود ندارد و صدای غلیظ شده (ل) است که با هفتکی (۷) در بالای آن این صدا تفکیک یافته است. مانند: تیڵ، مشکڵ، قوڵە، روُڵە.

واج (ۊ):

واج (ۊ) در كُردی جنوبی وجود دارد و صدای آن ترکیبی از حروف (و،ی) است و شكل نوشتاری آن مانند حرف (و) است و دو نقطه روی آن گذاشته می شود. مانند: ھۊچ، کۊیە، ھۊر، دۊر

واج (ێ):

واج (ێ) مجهول صدای از ترکیب (کسره، ی) است که در نوشتار کُردی بصورت ی که هفتکی روی آن قرار گرفته نشان داده می شود. تێر، شێر، مێز، نرمێل، ژێر.

واج (گْ):

در کُردی جنوبی صدایی وجود دارد که از ترکیب دو صدای (ن، گ) به وجود می آید که تا کنون واجی برای آن مشخص نشده به این منظور شکل نوشتار آن را بصورت گ که روی آن یک نقطه قرار می گیرد، را پیشنهاد نموده ایم. نمونه کلمات در این واج: آگْو، چگْوُڕ، دگْ، ماگْ، چگْاڵ، شگْ، اگْۊر، دڵگْ، پرشگْ، تگْس، زڕگْ، کَگْر و…

واج (خْ):

در کُردی جنوبی صدایی از ترکیب دو صدای (غ، خ) وجود دارد که برای آن تا کنون واجی مشخص نشده برای همین واج (خْ) که دارای یک نقطه اضافه است برای آن پیشنهاد نموده ایم. نمونه کلمات در این واج: نخْم، بخْدا، دخْا، مخْار، آخْه، بلخْم، اخْه، بلخْه، اخْبال، لخْمه، مخْیره، اخْزر، پیخْام، بی اخْماز، اخْد، مخْز و…

در شیوه نوشتار کُردی ایران(کُردیران) دو واج دیگر به حروف الفبایی کُردی اضافه شده است. یعنی جدا از واج هایی که متکی بر شیوه نوشتار کُردی عراق ایجاد شده دو واج که نماینده صداهایی در زبان کُردی هستند اضافه شده است. همچنین این شیوه نوشتار تفاوتی که با شیوه نوشتار فارسی دارد این است که چندین واج اضافه دارد که در زبان فارسی وجود ندارد و مختص زبان کُردی است، حروف دارای چندین نوشتار، که تنها این چهار شیوه مورد قبول واقع گردیده است (س، ز، ت، ﻫ) مثلا: سادق، زاڵم، تۊتی، هێوان. پذیرش گفتاری بودن کلماتی چون خاب، کاملن، کبرا و غیره

تفاوت این شیوه نوشتار با کُردی عراق:

_حرف همزه(در شیوه نوشتاری کُردی ایران حرف همزه«ئ ء» وجود ندارد) مثلا: رئالیسم به صورت ڕعالیسم نوشته می شود یا زئوس بصورت زعوس.

_دو واج اضافه شده (گْ، خْ)

_اعراب فتحه، کسره، ضمه(در شیوه نوشتار کُردی ایران اعراب گذاشته می شود) مثلا: خَور، وَت، روُڵە

_پذیزش تنها واج ﻫ(در شیوه نوشتار کُردی ایران «ح» وجود ندارد) مثلا: هڵامات، همڵە

_پذیرش (آا) (در شیوه نوشتار کُردی ایران متاثر از شیوه نوشتار فارسی (آا) بکار گرفته می شود)مثلا: آفرین، لاوار

_و وو که در فارسی (وُ) نوشته می شود و در کلماتی دارای هجای میانی (وُ) با دو وو نوشته می شود مثل داوود، کیکاووس، طاووس. پس در فارسی نیز این واج دو حالت نوشتاری دارد اما بهتر این است بصورت (وُ) که همان مصوت بلند است نوشته شود مگر در موارد استثنا

با توجه به آنچه گفته شد این شیوه نوشتار روند متعادلی دارد و هم کُردهای عراق و هم فارس زبانان و هم کُردهای تحصیل کرده با زبان فارسی قابلیت ارتباط با آن را خواهند یافت. این شیوه نوشتار متکی بر زبان کلهری است و اگر صدایی در دیگر زبان یا خُرده زبان های کُردی وجود دارد می توان بر این شیوه نوشتار اضافه گردد یا کم شود تا به دیگر زبان های «خانواده مادر زبان کُردی» رنگ جامعیت ببخشد.